2023 Yalan Haber Endeksi: Farkında olmadan yalan haberlerde en çok adı geçen ünlüler

• Elon Musk, 157.385 haberle 2023 Yalan Haber Endeksi’nin en üstünde yer alıyor. Hem teknoloji hem de medyada önemli bir rol oynayan Musk, bu nedenle çok sık bir şekilde yalan haberlerin hedefi oluyor.
• Lionel Messi ve Neymar Jr., halkın dikkatini ciddi ölçüde çeken ve yalan haberlere konu olan transferleriyle ilgili hikayeler nedeniyle yalan haber dünyasında çok sık yer alıyorlar.
• Rihanna ve Meghan Markle hamilelikleri hakkında sahte dedikodularla karşılaştılar, bu da ünlülerin yaşamlarının sahte haberlere ne sıklıkla konu olduğunu ortaya koyuyor.
• Yapay Zeka ve deepfake gibi gelişmiş teknolojiler, ünlüler hakkında sahte hikayeler oluşturmak için gitgide daha çok kullanılıyor. Taylor Swift ve BTS, bunun en önemli örneklerini oluşturuyor.
• Haber kaynaklarını gözden geçirerek, bilgileri farklı yerlerden kontrol ederek ve sansürü yenip farklı bilgi kaynaklarına erişmek için VPN indirmek gibi araçlar kullanarak kendinizi sahte haberlere karşı koruyabilirsiniz.

Sahte haberler ünlüleri affetmiyor. Bu yıl, ExpressVPN’in 2023 Yalan Haber Endeksi, BTS ve Taylor Swift’ten Lionel Messi’ye kadar, sahte hikayelerin çapraz ateşine yakalanan sürpriz edici bir ünlü listesi ortaya çıkardı. Buzzsumo’nun sosyal medya içgörüleri tarafından desteklenen analizimiz, bu yüksek profilli kişilerin sahte rivayetlere nasıl konu olduklarını açığa çıkarıyor.

Bu rapor üzerinden, yalan haberlerin mekaniklerini ele alıyoruz ve ünlülerin farkında olmadan bu sahte haberlere nasıl konu olduklarını inceliyoruz. Yapay Zeka tarafından oluşturulan görsellerden hayatları hakkındaki tuhaf söylentilere kadar, bu yalanların yapısına ve etkilerine ışık tutuyoruz. 2023’te ünlülerle ilgili sahte haberlerin karmaşık ağını ortaya çıkarıp, ün ve etkilenim dünyasında gerçekleri yalanlardan ayırırken bize katılın.

Tüm yalan haberler kötü müdür?

“Yalan haber” ifadesini duyduğumuzda, aklımıza genellikle kötü amaçlar taşıyan yanlış bilgiler geliyor. Ancak endeksimize giriş yapmadan önce, her yalan haberin aynı olmadığını bilmek önemlidir. Etkisini anlamak için, öncelikle yalan haber teriminin gerçekten ne olduğunu, ne zaman kötü olmayacağını ve ne zaman bir sorun olduğunu bilmek çok önemlidir.

Yalan haber nedir?

Özünde, yalan haber, uydurulan ve gerçek habermiş gibi sunulan bilgilerdir. Gerçek habermiş gibi görünmesi ve hissedilmesi için tasarlanmıştır ancak gerçekler çarptırılmış ve tamamen uydurulmuştur. Sosyal medyanın yükselişi, yalan haberlerin yayılmasını hızlandırdı, bu da onu günümüz toplumunda büyük bir sorun hâline getirdi.

Yalan haberlerin kötü bir şey olmadığı durumlar

Bazen, yalan haber olarak yaftalanan şeyler özü itibariyle kötü amaçlı olmayabilir. Örneğin:

• Hiciv ve parodi: The Onion gibi birçok hicivsel haber kaynakları, absürtlüklere dikkat çekmek ve sosyal sorunları eleştirmek için abartılı veya kurgusal hikayeleri bilinçli bir şekilde oluşturur. Teknik olarak “yalan” olsa da bu hikayeler, aldatma yerine eğlendirme ve düşünmeye itme amacı taşırlar.
• Yanılgılar ve hatalar: Gazeteciler ve haber kaynakları hata yapabilir ancak bu, her zaman yanlış yönlendirme amacı taşıdıkları anlamına gelmez fakat bu da bir şeyin yanlış anlaşılma derecesine bağlıdır.

Yalan haberlerin sorun yarattığı durumlar

Yalan haberler, yanlış bilgilendirme ve manipülasyon için kullanıldığında ciddi bir sorun hâline gelir. Örneğin:

• Yanlış bilgiler yayma: Bilinçli bir şekilde sahte haberler, insanları özellikle mevcut önyargılara ve korkulara sahip olduklarında yanıltabilir. Bu, kamuoyunu ve hatta oy verme gibi önemli kararları etkiler.
• İtibarı zedeleme: Yalan haberler, kişilerin ve kurumların itibarını haksız yere zedeleyebilir ve güven kaybı, kızgınlık veya finansal zarar gibi gerçek sonuçlara yol açabilir.

Sorun yaratan yalan haberlere maruz kalmanın tehlikesi

Potansiyel olarak zarar verecek bir yalan haberin beğenildiği, paylaşıldığı veya üzerine yorum yapıldığı her seferde, hikayenin eriştiği kişi sayısı artar. Bu da bu yanlış bilgilere daha geniş bir kitlenin maruz kalması anlamına gelir.

Hatta, bir yalan haberle gerçekleşen her etkileşim için, 100 kişinin daha bu hikayeye maruz kaldığı tahmin edilmektedir. Maruz kalmadaki bu üstel büyüme, küçük bir yanlış bilgiyi çok hızlı bir şekilde bir kabullenilmiş söylentiye dönüştürebilir. Bu da farkında olmadan sosyal kutuplaşmayı derinleştirebilir, topluluklar içinde çatışmaları ve yanlış anlaşılmaları tetikleyebilir.

2023’te yalan haberlere en çok konu olan 20 ünlü

Şöhret ve yalan haber arasındaki bağlantıdan kaçmak neredeyse imkansız. Yüksek profilli kişiler, özellikle de ünlüler, sürekli olarak halkın gözü önünde yer alıyor ve bu da onları yalan haberler için harika bir hedef hâline getiriyor. Geniş kitlelere erişimleri, onlarla ilgili doğru veya yalan herhangi bir hikayenin çok hızlı bir şekilde yayılma potansiyeline sahip olması anlamına gelir. Bu yüksek görünürlük, hayatları konusunda halkın doyumsuz merakıyla birlikte, yalan haberleri yaymak için verimli bir ortam oluşturur.

Dahası, ünlüler genellikle insanları kutuplaştırabilecek gayeleri, yaşam tarzlarını ve fikirleri temsil ederler, bu da onları önyargıları doğrulama veya ihtilaf yaratma amacı taşıyan yalan haberler için kolay bir hedef hâline getirir. Bazı durumlarda, ünlüler hakkındaki yalan haberler, dikkatleri başka bir tarafa çekmek veya belirli sahip gündemi öne sürmek için kullanılabilir ve ilgi çekmek için bu ünlülerin şöhretlerinden faydalanır.

Buzzsumo’nun sosyal dinleme aracını kullanarak, geçtiğimiz yılda hangi ünlünün, politikacının ve diğer şöhretli kişilerin “yalan haber” terimiyle en çok anıldığını belirledik. Araştırmamız, makalelerin ve paylaşımların edindiği beğeni, yorum ve paylaşma etkileşimlerini içeriyor.

İşte önemli bulgularımızdan bazıları:

Musk yalan haber fırtınasının merkezinde yer alıyor

Sosyal medya platformu X sayesinde manşetlerden inmeyen Elon Musk, 157.385 etkileşimle 2023 yalan haber endeksimizin en üst sırasında yer alıyor. Potansiyel olarak 15 milyondan fazla insana erişen bu paylaşımlar, Musk’ın teknoloji ve medya üzerindeki rolünün onu tartışmalar için önemli bir figür hâline nasıl getirdiğini gösteriyor.

Musk’ın X platformundaki liderliği, onu yanlış bilgilerle mücadelenin tam ortasına koyuyor. Buna karşın, sahip olduğu platform, yalan haberleri yaymakla eleştiriliyor ve Avrupa Birliği gibi gruplarda endişelere neden oluyor. Musk’ın kendisi de yalan haber tartışmalarına konu oldu. Örneğin, saygınlığı şüpheli olan bir kaynaktan bir bağlantı paylaştı ve bu da The New York Times ile bir tartışmaya yol açtı. Times bunu haber edince, Musk karşılık verdi ve onları sahte haber yapmakla suçladı.

Ne gariptir ki Musk savaşmayı hedeflediği yalan haberlere çok sık konu oluyor. Önemli örnekler arasında, ölümüyle ilgili söylentiler ve yoksulluğu sona erdirmek için bir kuantum Yapay Zeka’yı tanıttığını iddia eden bir sahte video yer alıyor. Fox News’ün eski şovu Tucker Carlson Tonight’tan bir bölümü taklit eden bu video, Carlson’ın Musk’ı ve bu sözde projesini tanıtmasını gösteriyordu. Ancak video tamamen sahte. Ses ve video eşleşmiyor ve Fox News videonun sahte olduğunu doğruladı.

Sahte transfer haberlerine konu olan futbol yıldızları

Lionel Messi, Neymar ve Cristiano Ronaldo hakkındaki son hikayelerde görüldüğü gibi, sporcular da yalan haber tartışmalarından muaf değil. Genellikle yeni takımlara transferleri hakkındaki bu hikayeler, spor medyasındaki yalan haberler sorununu gözler önüne seriyor.

Messi, sahte haberlerin merkezinde yer aldı ve 80.270 kişiden fazla kişi bu yıldızın adının yanında yer alan yalan haber ibareleriyle etkileşime girdi. Bu yılın başında Paris Saint-Germain (PSG) kendisiyle yeni bir kontrat görüşmeleri gerçekleştirse de Barcelona’ya dramatik bir dönüş söylentileri uçuşmaya başladı. Sonrasında, Suudi Arabistan’ın Al-Hilal takımıyla yıllık 400 milyon USD değerinde anlaşma fısıltıları ortaya çıktı. Gerçekte ise, Messi David Beckham’ın Major League Soccer (MLS) takımı Inter Miami ile 20.4 milyon USD kazanacağı bir anlaşmaya vardı ve bu beklenmedik transfer ile taraftarları ve bahisçileri ters köşeye yatırdı. 

Neymar’ın Ağustos ayında PSG’den ayrılma ihtimali, bir yalan haber dalgasına neden oldu ve transfer sezonuna drama ekledi. Cristiano Ronaldo’nun Al-Nassr’a transferine benzer olarak, Suudi Arabistan’ın Al-Hilal takımına transfer olma dedikoduları ortaya çıktığında, söylentiler kontrolden çıktı. Bu tartışmalar arasında, Brezilya medyasında bir yanlış haber yayılmaya başladı ve Neymar bu söylentileri yalanlamak için açıklama yaptı.

Cristiano Ronaldo’nun Al-Nassr’a transferi de yalan haberlerden nasibini aldı. Üzerinde oynanmış fotoğraflar ve yanlış raporlar internette dolaşmaya başladı ve bunların arasında kız arkadaşıyla Suudi Arabistan’da evlendiği gibi bir yanlış iddia da yer aldı. Ocak 2023’teki başka bir söylenti, 2022 Dünya Kupası’ndan sonra Portekiz milli takımından ayrılacağı tehdidinde bulunduğunu iddia etti. Bu iddialar Portekiz Futbol Federasyonu tarafından çürütüldü.

Sahte bebek haberleri patladı

Rihanna ve Meghan Markle, bu yıl içerisinde kendilerini sahte bebek haberlerinin arasında buldu ve bu da endeksimizde sırasıyla 5’inci ve 6’ncı sırada yer almalarıyla sonuçlandı. Rihanna’nın üçüncü çocuğuna hamileymiş gibi gösteren sahte bir deepfake videosu büyük bir çalkantı yarattı. İkinci çocuğu A$AP Rocky’i Ağustos 2023’te doğurmuş olmasına rağmen, hemen sonrasında başka bir bebek beklediğiyle ilgili söylentiler Kıdemliler Günü (Veterans Day) haftasında hızla yayılmaya başladı ancak bu haber tamamen yalandı.

Meghan Markle, Aralık 2022’de benzer yalan iddialarla karşılaştı. Komplo teorisyenleri, hamileliğinin sahte olduğunu ve bir taşıyıcı annenin Meghan’ın ve Prens Harry’nin iki çocuğunu taşıdığı gibi yanlış iddialarda bulundu. Bu teoriler çeşitli bilgi teyit kaynakları tarafından çürütüldü. Bu tartışmalara ek olarak, aynı ay içerisinde, Meghan’ın kız kardeşi Samantha Markle, Suits oyuncusunun yeni Netflix belgeselini eleştirdi ve onu “100 milyon dolarlık yalan haber PR makinesi” şeklinde andı.

Prens Harry de yalan haber konularına yabancı değil. Adı, tartışmalı biyografisi Spare’in yayınlanmasından sonra, uydurulmuş haber hikayelerinde 6.048 etkileşim oluşturdu. Ortada dolaşan söylentilerden biri, Britanyalı kraliyet üyesinin Amerikan politikasına atılmayı düşündüğünü iddia ediyordu.

Yapay Zeka yalan haber hikayelerini teşvik ediyor

Yapay Zeka’nın, özellikle de deepfake teknolojisinin yükselişi, yalan haber dünyasını Taylor Swift, Selena Gomez ve BTS gibi ünlülerin etrafında yeniden şekillendiriyor. Deepfake’ler, gerçek insanların hiç yapmadığı ve söylemediği şeyleri yapmış gibi gösteren gelişmiş Yapay Zeka eserleridir. Bu teknoloji, ünlü kişiler hakkında sahte hikayeler yaymak için güçlü bir araç hâline dönüştü.

Şok edici örneklerden biri, BTS üyesi Jimin gibi olmak için birçok estetik ameliyatı geçirdikten sonra öldüğü belirtilen sözde aktör Saint Von Colucci’nin hikayesi. Dünya medyası,  iddia edilen ölümü, 200.000 dolarlık ameliyatları ve Kore drama dizilerindeki rolüyle ilgili haberle doldu. Ancak Von Colucci hiç var olmayan biri. Kanıtlar, dünya medyasını kandırmayı başaran bir Yapay Zeka ile geliştirilmiş bir uydurma insan olduğunu gösteriyor.

Taylor Swift, Reddit’te dolaşan ve aç çocukların önünde dondurma yediğini gösteren ırkçılık yüklü bir sahte hikaye ve resim ile benzer bir sorunla karşılaştı. Bu resim, Yapay Zeka kullanılarak oluşturulmuştu ve hikaye tamamen uydurmaydı. Eras turu sırasında çekildiği iddia edildi ancak bu turun Afrika ayağı yoktu. Swift’in global şöhreti ve kamunun kişisel hayatına olan ilgisi (örneğin Travis Kelce ile yeni ilişkisi), onu bu tür yalan bilgiler için ideal bir hedef yapıyor.

Selena Gomez, bu yılki Met Gala’da çekildiği iddia edilen bir sahte fotoğrafla diğer bir kurban oldu. Yüzü, aktris Lily James’in bir önceki yıldaki galada çekilen fotoğrafına eklenmişti. Hayranlar veya üçkağıtçılar; dikkat çekmek, tıklama oluşturmak ve hatta yalnızca eğlenmek gibi çeşitli nedenlerle sıklıkla favori yıldızlarının sahte fotoğraflarını oluşturuyor.

Bu örnekler, deepfake’lerin ve Yapay Zeka hilelerinin kamuoyunu yanlış yönlendirmek ve manipule etmek ve de ünlülerin şöhretlerine zarar vermek için nasıl kullanıldığını ortaya koyuyor. Bu sahte belgeleri oluşturma ve yayma kolaylığı, ünlü haberlerinin hızlı yayılma tabiatıyla birlikte, ciddi bir sorun teşkil ediyor. Gerçek ile sahte arasındaki farkı anlamak giderek zorlaşıyor ve bu da internette gördüğümüz bilgilere duyduğumuz güveni tehdit ediyor.

Politikacılar yalan haber arenasında nerede yer alıyor

Yaklaşan 2024 ABD başkanlık seçimlerinin baş figürleri olan Donald Trump ve Joe Biden, sıklıkla yalan haberlerin hedefi oluyor. Trump, 28.386 etkileşim ile, olumsuz haberleri sıklıkla yalan haber olarak nitelendiriyor ve bu tutum son zamanlardaki mahkeme sorunları ve seçim aktiviteleri nedeniyle daha çok artıyor. Biden da 10.662 etkileşim ile, Haziran 2023’teki görevden alınma iddiaları dâhil olmak üzere, birçok sahte hikayeyle karşılaştı. Başkan Vladimir Putin de özellikle Ukrayna ile devam eden çatışma nedeniyle listede yer alıyor.

Politikacılar hakkındaki yalan haberler genellikle kamuoyunu etkilemek veya politik söylemi yönetmek için oluşturuluyor. Algıları manipüle etmek, destek edinmek veya rakiplerin itibarını sarsmak için bir araç olarak kullanılıyor ve bu durum da yanlış bilgilerin politik ortamı şekillendirme gücünü ortaya koyuyor. Bu trend, özellikle politik figürler veya olaylar konusunda tedbirli şekilde bilgi tüketimine ihtiyacın altını çiziyor.

Kendinizi sorunlu yalan haberlerden nasıl koruyabilirsiniz

Yapay Zeka deepfake’ler ve diğer teknolojiler gelişmeye devam ettikçe, her olağanüstü haber hikayesini dikkatli bir şekilde ele almanın önemi artıyor. Yalan haber hikayelerinin kurbanı olarak yanlış bilgilere inanmaktan kaçınmak için atabileceğiniz bazı kolay adımlar şunlardır:

• Her haber kaynağını inceleyin: Kaynağın ve hikayeyi destekleyen kanıtların güvenilirliğini her zaman sorgulayın.
• Diğer kaynaklarla karşılaştırın: Haberleri birçok güvenilir medya platformlarını kontrol ederek doğrulayın.
• Bilgi teyit sitelerini kullanın: Bu siteler, haber hikayelerinin doğruluğunu teyit etmeye yardımcı olabilir.
• Sansasyonel manşetlere dikkat edin: Dramatik veya akıl almaz manşetler, içeriği doğru bir şekilde aktarmayabilir.
• Deepfake’ler konusunda kendinizi eğitin: Deepfake’ler hakkında bilgi edinmek ve deepfake olma belirtilerini aramak, videoların ve fotoğrafların gerçekliğini belirlemenize yardımcı olabilir.
• Farklı bilgiler için bir VPN indirin: VPN indirmek, özellikle internetin sınırlandığı bölgelerde birçok haber kaynağına erişmenizi sağlar ve yalan haberleri daha kolay ayırt etmeniz için sansürü yenmenize yardımcı olur.
• Haber hikayelerinin tarihini ve içeriğini kontrol edin: Hikayenin yakın tarihli ve ilişkili olup olmadığını kontrol edin.
• Sosyal medyadaki haberlere şüpheyle yaklaşın: Sosyal medyadaki haberleri her zaman güvenilir kaynaklardan doğrulayın.
• Paylaşma konusunda tedbirli olun: Olağanüstü veya sansasyonel gibi görünen haberleri yaymadan önce iki defa düşünün.
• Bir haber hikayesinin sahte olduğunu gösteren işaretleri nasıl anlayacağınızı öğrenin: Bu işaretleri anlamak, yanlış bilgileri belirlemenize ve onlardan korunmanıza yardımcı olabilir (daha fazlası aşağıda).

Bir haberin yalan olduğunun 10 işareti

 İşte bir haberin gerçek olup olmadığını anlamanıza yardımcı olacak bazı işaretler:

1. Güvenilir olmayan kaynak: Bir hikaye, sansasyon hevesiyle tanınan veya habercilik bütünlüğüne sahip olmadığı bilinen bir web sitesinden geliyorsa bu kötü bir işarettir. Örneğin, sürekli dedikodu veya komplo teorileri yayınlayan bir sitenin güvenilir bir kaynak olmaması muhtemeldir..
2. Kanıt yoksunluğu: Gerçek haberler genellikle doğrulanabilir gerçekler veya kaynaklarla desteklenir. Bir makale, resmi açıklamalar, uzman görüşleri veya güvenilir veriler gibi kanıtlar olmadan çarpıcı iddialarda bulunuyorsa sahte olabilir.
3. Sansasyonel manşetler: Aşırı derecede dramatik veya mantıksız görünen manşetler, gerçekleri bildirmekten çok tıklanma çekmek için tasarlanmış olabilir. Örneğin, güvenilir bir kaynak olmadan bir ünlünün şok edici bir şey yaptığını iddia eden manşetler, sansasyon yaratma amacını taşıyabilir.
4. Hikayedeki tutarsızlıklar: Hikayenin anlatısı, kendiyle veya bilinen gerçeklerle çelişiyorsa bu bir güvensizlik işaretidir. Bunun bir örneği, birçok güvenilir haber platformunda sunulan haberlerden ciddi derecede farklılık gösteren bir kamu olayı olabilir.
5. Kötü bir şekilde yazılmış içerik: Profesyonel haber makaleleri genellikle ciddi yazım veya dilbilgisi hataları içermez. Kötü yazılmış bir makale, düşük editoryal standartların bir işareti olabilir ve bu da genellikle hızlıca yazılmış yalan haberlerde görülür.
6. Üzerinde oynanmış görüntüler veya videolar: Yalan haberler genellikle üzerinde oynanmış ve içeriğinden saptırılmış görüntüler ve videolar kullanır. Ters görüntü arama gibi araçlar, hikayede kullanılan medyanın üzerinde oynanıp oynanmadığını veya yanlış yönlendirecek şekilde kullanıp kullanılmadığını kontrol etmek için kullanılabilir.
7. Diğer kaynakların konuyu ele almaması: Sözde büyük bir haber, diğer güvenilir haber kaynakları tarafından ele alınmıyorsa gerçek olmaması muhtemeldir. Gerçek haberler, özellikle ciddi olaylar, genellikle birçok kaynak tarafından haber edilir.
8. Taraflı ifadeler: Her haberde belirli bir seviyede bir taraflılık olmasına rağmen, dengeli bir bilgi sunmak yerine aşırı derecede taraflı bir ton kullanmak, bir yalan haber işareti olabilir.
9. Paylaşım ve tıklama için haddinden fazla istek: Gerçek haber içeriği, genellikle paylaşım ve tıklama için yalvarmaz. Bir makale, haber sunmaktan çok buna odaklanıyorsa gerçek olmaması muhtemeldir.
10. Duyguları tetikleyen içerikler: Bilgilendirmeyi hedefleyen haberler, duygusal tepkileri uyandırmaktan kaçınma eğiliminde olur. Bir hikaye, sizi sinirlendirmek veya korkutmak için tasarlanmış gibi görünüyorsa sahte olabilir ve bilgilendirme yerine duyguları yönlendirme amacı taşıyabilir.

Metodoloji

Hangi ünlülerin yalan haberlere en çok konu olduğunu bulmak için, öncelikle internette en çok aranan ünlüleri belirledik. Sosyal dinleme araçlarını kullanarak, isimlerinin Kasım 2022 ile Kasım 2023 arasında sosyal medyada, forumlarda ve yorumlarda “yalan haber” ifadesiyle ne kadar sıklıkla yan yana geçtiğini saydık.

İnsanların bu paylaşımlarla beğeni, yorum ve paylaşma gibi yöntemlerle nasıl etkileşime geçtiklerine baktık. Bu, yalnızca adı geçen kişiyi görmemizi değil, aynı zamanda bu paylaşımların ne kadar dikkat çektiğini görmemize de yardımcı oldu. Bu paylaşımların potansiyel erişiminin, gerçek etkileşimin 20 katı kadar olabileceğini tahmin ediyoruz.

Bunu baz alarak, ünlüleri kendileri hakkındaki yalan haber hikayeleriyle ne kadar etkileşim oluştuğuna bağlı olarak sıraladık. Bu bize yalan haberlerde en çok kimin dikkat çektiğini gösteriyor.